BVNTD

Các câu hỏi thường gặp

Ngày 10 tháng 7 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1035/2015/QĐ-TTg về Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam, theo đó, lấy ngày 15 tháng 3 hàng năm là Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam.

Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam được tổ chức hàng năm nhằm:

- Khẳng định vai trò, vị trí, tầm quan trọng của công tác BVQLNTD với sự phát triển ổn định, bền vững của xã hội và nền kinh tế đất nước.

- Tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật và các chính sách về BVQLNTD. Tạo cơ sở để huy động, tập trung sự quan tâm, hưởng ứng, tham gia của toàn xã hội đối với công tác BVQLNTD.

- Góp phần xây dựng một môi trường tiêu dùng lành mạnh cho cả người tiêu dùng và các tổ chức, cá nhân kinh doanh; giữ ổn định và tạo động lực phát triển, đổi mới, sáng tạo cho nền kinh tế đất nước.

- Nâng cao trách nhiệm, khuyến khích sự hợp tác và phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội tham gia BVQLNTD, tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc thực hiện các hoạt động BVQLNTD.

Ngày 15 tháng 3 năm 1962, trong một bài phát biểu trước Thượng nghị viện, cố Tổng thống J. F. Kenedy đã đưa ra định nghĩa “người tiêu dùng” đồng thời nêu ra bốn quyền cơ bản của người tiêu dùng. Đây có thể coi là cột mốc đầu tiên cho việc hình thành và phát triển các quyền của người tiêu dùng nói riêng và vấn đề BVQLNTD nói chung trên toàn thế giới.

Đến thời điểm hiện tại, dù chưa chính thức được ghi nhận trong một văn bản pháp lý quốc tế nào, nhưng ngày 15 tháng 3 hàng năm được nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế ghi nhận như là Ngày Quyền của người tiêu dùng quốc tế thông qua nhiều hoạt động hưởng ứng nhằm nâng cao nhận thức, kêu gọi sự quan tâm của cộng đồng đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như tạo ra diễn đàn trao đổi, chia sẻ để người tiêu dùng có cơ hội lên tiếng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Với vai trò là liên hiệp của các tổ chức xã hội về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên toàn thế giới, CI là một trong những tổ chức tích cực và có nhiều đóng góp trong việc phát động và tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày Quyền của người tiêu dùng thế giới hàng năm.
Hiện nay trên thế giới có những tổ chức, diễn đàn quốc tế đa phương về bảo vệ người tiêu dùng, cụ thể như sau:

- Tổ chức Quốc tế người tiêu dùng (Consumers International - CI), địa chỉ website tại http://www.consumersinternational.org: CI là liên hiệp của các tổ chức xã hội tham gia hoạt động BVQLNTD của các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. CI được thành lập nhằm bảo vệ và cổ vũ cho các quyền của người tiêu dùng trên thế giới thông qua các chương trình giúp đỡ các thành viên và các chiến dịch trên phạm vi quốc tế. Hiện nay, CI có hơn 240 tổ chức thành viên tại 120 quốc gia. CI có văn phòng khu vực ở châu Á - Thái Bình Dương và Trung Đông, châu Âu, châu Phi và châu Mỹ La Tinh. Văn phòng chính của CI được đặt tại thủ đô London của Anh. Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINASTAS) là thành viên của CI từ ngày 15 tháng 3 năm 1992.

- Mạng lưới thực thi và bảo vệ người tiêu dùng quốc tế (International Consumer Protection and Enforcement Network - ICPEN), địa chỉ website tại https://icpen.org: ICPEN là tổ chức quốc tế lớn nhất trên thế giới của các cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng. Tính đến ngày 17 tháng 11 năm 2015, ICPEN có 55 nước thành viên như Anh, Pháp, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Hà Lan… và 03 tổ chức quốc tế làm quan sát viên bao gồm Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Ủy ban châu Âu (EC) và Hội nghị Liên hợp quốc về thương mại và phát triển kinh tế (UNCTAD). Mục tiêu chính của ICPEN là thúc đẩy các quốc gia đưa ra những biện pháp thực tiễn nhằm ngăn chặn các hành vi lừa gạt người tiêu dùng có yếu tố quốc tế (lừa đảo xuyên quốc gia). Việt Nam, sau hai năm tham dự ICPEN với vai trò quan sát viên, tại Hội nghị thường niên ICPEN năm 2013 đã chính thức trở thành viên thứ 41 của ICPEN với đại diện là Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công Thương.

- Ủy ban ASEAN về bảo vệ người tiêu dùng (Asean Committee on Consumer Protection - ACCP), địa chỉ website http://aseanconsumer. org: ACCP là tổ chức có các thành viên là cơ quan bảo vệ người tiêu dùng của các quốc gia ASEAN. ACCP (tiền thân là Ủy ban phối hợp về bảo vệ người tiêu dùng) được thành lập vào tháng 8 năm 2007. Mục tiêu chính của ACCP là thực hiện và giám sát các thỏa thuận hợp tác và phối hợp giữa các quốc gia trong khu vực nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững công tác bảo vệ người tiêu dùng. Bộ Công Thương Việt Nam hiện nay đang tham gia rất tích cực vào các hoạt động của ACCP, đặc biệt năm 2014, Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công Thương đã đăng cai tổ chức thành công Hội nghị ASEAN lần thứ nhất về bảo vệ người tiêu dùng tại Hà Nội.

Ngày 09 tháng 4 năm 1985, nhờ những cố gắng vận động của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong đó có Tổ chức Quốc tế Liên minh người tiêu dùng (nay đã đổi tên thành Tổ chức Quốc tế người tiêu dùng - CI), Liên hợp quốc đã thông qua Bản hướng dẫn của Liên hợp quốc về Bảo vệ người tiêu dùng (thông qua Nghị quyết số 39/248 của Đại hội đồng Liên hợp quốc). Các nguyên tắc này sau đó được sửa đổi vào các năm 1999 và 2015. Các nguyên tắc này nêu lên các quyền lợi và nhu cầu của người tiêu dùng trên toàn thế giới và tạo ra một khuôn khổ mà theo đó các chính phủ có thể tham khảo để soạn thảo hay củng cố chính sách và pháp luật BVNTD tại quốc gia họ.

Bản Nguyên tắc này của Liên hợp quốc đã đưa ra những nguyên tắc cơ bản của hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, bao gồm:

- Người tiêu dùng có quyền tiếp cận các hàng hóa dịch vụ thiết yếu;

- Bảo vệ người tiêu dùng yếu thế;

- Bảo vệ an toàn và sức khỏe của người tiêu dùng trước các hàng hóa độc hại và kém chất lượng;

- Thúc đẩy và bảo vệ các lợi ích kinh tế của người tiêu dùng;

- Người tiêu dùng có quyền được cung cấp thông tin chính xác cho phép họ đưa ra quyết định chính xác dựa trên nhu cầu và nguyện vọng cá nhân;

- Giáo dục người tiêu dùng, bao gồm giáo dục về môi trường, xã hội và tác động của quyết định tiêu dùng;

- Xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả;

- Tạo điều kiện cho việc thành lập tổ chức người tiêu dùng và các tổ chức liên quan và tạo điều kiện cho các tổ chức này tham gia vào quá trình xây dựng các chính sách, pháp luật có liên quan;

- Thúc đẩy các yếu tố tiêu dùng bền vững;

- Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch thương mại điện tử với mức độ không thấp hơn trong các phương thức khác;

- Bảo vệ thông tin cá nhân của người tiêu dùng.

Ngày 08 tháng 4 năm 1985, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã phê chuẩn bản hướng dẫn của Liên hợp quốc về bảo vệ người tiêu dùng dựa trên nguyên tắc tám quyền của người tiêu dùng. Đến năm 1999, văn bản này đã được rà soát lại và được bổ sung thêm nội dung liên quan đến tiêu dùng bền vững. Tháng 12 năm 2015, Đại hội đồng Liên hiệp quốc đã thông qua Bản sửa đổi năm 2015. Bản sửa đổi, bổ sung năm 2015 Hướng dẫn của Liên hợp quốc về bảo vệ người tiêu dùng bao gồm 99 Điều được chia làm 7 phần như sau:

(I) Mục tiêu (Điều 1);

(II) Phạm vi (Điều 2 và Điều 3);

(III) Các nguyên tắc chung (Điều 4 đến Điều 10);

(IV) Các nguyên tắc kinh doanh lành mạnh (Điều 11);

(V) Hướng dẫn (Điều 12 đến Điều 78);

(VI) Hợp tác quốc tế (Điều 79 đến Điều 94);

(VII) Mô hình cơ quan thực thi (Điều 95 đến Điều 99).

Phần quan trọng nhất của Bản Hướng dẫn là nội dung trong phần (V) gồm 66 Điều được chia thành các phần như sau:

A. Chính sách quốc gia về bảo vệ người tiêu dùng;

B. An toàn sản phẩm;

C. Thúc đẩy và bảo vệ các quyền lợi kinh tế của người tiêu dùng;

D. Các tiêu chuẩn về an toàn và chất lượng của hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng;

E. Các phương thức phân phối hàng hóa và dịch vụ thiết yếu cho người tiêu dùng;

F. Giải quyết tranh chấp người tiêu dùng;

G. Các chương trình giáo dục và thông tin;

H. Thúc đẩy tiêu dùng bền vững;

I. Thương mại điện tử;

J. Dịch vụ tài chính;

K. Đánh giá các lĩnh vực cụ thể;

H. Các biện pháp liên quan tới lĩnh vực đặc biệt (thực phẩm, nước, dược phẩm).

Lịch sử của việc ghi nhận quyền của người tiêu dùng cũng như hoạt động BVQLNTD chỉ xuất hiện rõ nét kể từ sau khi nền kinh tế thị trường hình thành và phát triển. Trước đây, vấn đề về người tiêu dùng thường chỉ được đề cập ở góc độ làm thế nào để người tiêu dùng mua sắm, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ tương xứng với đồng tiền bỏ ra. Tuy nhiên, do những mặt trái của nền kinh tế thị trường mà quyền lợi của người tiêu dùng bị ảnh hưởng rất nhiều đặc biệt người tiêu dùng tại các nước nghèo, các nước đang phát triển. Do vậy, vấn đề phát triển quyền của người tiêu dùng và bảo vệ người tiêu dùng đã dần được xã hội quan tâm. Tiếp đó, những vấn đề rộng lớn hơn, cơ bản hơn như vấn đề đói nghèo, việc thỏa mãn các nhu cầu cơ bản của con người như lương thực, nguồn nước sạch, chỗ ở, vệ sinh an toàn, tiêu dùng an toàn, bền vững… cũng đang dần được quan tâm, đề cập.

Ngày 15 tháng 3 năm 1962, cố Tổng thống Mỹ John Kenedy đã phát biểu trong một cuộc họp của Thượng viện Mỹ về người tiêu dùng: “… Theo định nghĩa, người tiêu dùng là tất cả chúng ta. Họ là những nhóm người đông đảo nhất, có tác động và chịu tác động của hầu hết các quyết định về kinh tế, dù là của Nhà nước hay tư nhân. Thế nhưng họ lại là nhóm người quan trọng duy nhất mà quan điểm của họ lại thường không được lắng nghe…”. Sau bài phát biểu của cố Tổng thống Mỹ John Kenedy, vấn đề quyền của người tiêu dùng cũng như vai trò của hoạt động bảo vệ người tiêu dùng dần được thế giới nói chung và nhiều nước nói riêng quan tâm và nghiên cứu, xây dựng cơ chế thích hợp để bảo vệ quyền lợi của nhóm đối tượng này.

Năm 1985, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã chính thức phê chuẩn Bản hướng dẫn của Liên hợp quốc về bảo vệ người tiêu dùng trong đó có đưa ra các quyền cơ bản của người tiêu dùng. Đây là một tài liệu cơ bản và toàn diện về bảo vệ người tiêu dùng và là nguồn tài liệu tham khảo cho nhiều quốc gia trong việc xây dựng các chính sách và luật pháp về bảo vệ người tiêu dùng.

Tại rất nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, bộ luật về bảo vệ người tiêu dùng đã được ban hành và thực thi, trong đó có những quy định và cơ chế cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng, cụ thể như Singapore, Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, Hoa Kỳ, Canada, Pháp, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Malaysia, Đài Loan… Nhiều quốc gia/vùng lãnh thổ đã thành lập cơ quan quản lý nhà nước về vấn đề người tiêu dùng như Bộ Các vấn đề người tiêu dùng ở New Zealand; Bộ Thương mại, Hợp tác và bảo vệ người tiêu dùng Malaysia; Cơ quan Người tiêu dùng Hàn Quốc (trực thuộc Ủy ban Thương mại công bằng – Korea Fair Trade Commission – KFTC); Cơ quan Người tiêu dùng Nhật Bản (Japan Consumer Affair Agency – CAA) và Trung tâm Người tiêu dùng quốc gia (Japan National Consumer Affairs Center);…

Tại Việt Nam, Bộ Công Thương được giao chức năng là cơ quan giúp Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước liên quan tới công nghiệp và thương mại, trong đó có chức năng về BVQLNTD. Cục Quản lý cạnh tranh, là cơ quan trực thuộc Bộ Công Thương, được thành lập từ năm 2004, được giao nhiệm vụ giúp Bộ trưởng Bộ Công Thương thực hiện thống nhất quản lý nhà nước về cạnh tranh, phòng vệ thương mại và BVQLNTD trên phạm vi cả nước. Như vậy, BVQLNTD chính là một biểu hiện của tiến bộ xã hội, của việc tôn trọng quyền con người, quyền của người tiêu dùng ở mỗi quốc gia. ?
Điều 5 Luật BVQLNTD quy định về chính sách của Nhà nước về BVQLNTD như sau:

- Tạo điều kiện thuận lợi để tổ chức, cá nhân chủ động tham gia vào việc BVQLNTD.
- Khuyến khích tổ chức, cá nhân ứng dụng, phát triển công nghệ tiên tiến để sản xuất hàng hoá, cung ứng dịch vụ an toàn, bảo đảm chất lượng.

- Triển khai thường xuyên, đồng bộ các biện pháp quản lý, giám sát việc tuân thủ pháp luật của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hoá, dịch vụ.

- Huy động mọi nguồn lực nhằm tăng đầu tư cơ sở vật chất, phát triển nhân lực cho cơ quan, tổ chức thực hiện công tác BVQLNTD; thường xuyên tăng cường tư vấn, hỗ trợ, tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn kiến thức cho người tiêu dùng.

- Đẩy mạnh hội nhập, mở rộng hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm quản lý trong việc BVQLNTD.
Nguyên tắc BVQLNTD là tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt trong các hoạt động bảo vệ người tiêu dùng. Dựa trên nguyên tắc này, các tổ chức, cá nhân và cộng đồng xã hội thực hiện các hoạt động bảo vệ người tiêu dùng hợp lý, phù hợp với quy định của Luật BVQLNTD. Theo Điều 4 Luật BVQLNTD thì các nguyên tắc BVQLNTD bao gồm: - BVQLNTD là trách nhiệm chung của Nhà nước và toàn xã hội. - Quyền lợi của người tiêu dùng được tôn trọng và bảo vệ theo quy định của pháp luật. - BVQLNTD phải được thực hiện kịp thời, công bằng, minh bạch, đúng pháp luật. - Hoạt động BVQLNTD không được xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ và tổ chức, cá nhân khác.
(i) Các cơ quan quản lý nhà nước:

- Theo Điều 47 Luật BVQLNTD thì: Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về BVQLNTD; Bộ Công Thương chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về BVQLNTD.

- Bên cạnh đó, theo Điều 34 Nghị định số 99/2011/NĐ-CP thì: Bộ Công Thương là cơ quan quản lý nhà nước về BVQLNTD ở trung ương; Cục Quản lý cạnh tranh là cơ quan giúp Bộ trưởng Bộ Công Thương thực hiện quản lý nhà nước về BVQLNTD; UBND cấp tỉnh tại địa phương là cơ quan quản lý nhà nước về BVQLNTD ở địa phương; Sở Công Thương là cơ quan giúp Chủ tịch UBND cấp tỉnh thực hiện quản lý nhà nước về BVQLNTD tại địa phương; UBND cấp huyện quyết định đơn vị giúp UBND thực hiện chức năng quản lý nhà nước về BVQLNTD trên địa bàn huyện mình.

- Bộ, cơ quan ngang bộ trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm phối hợp với Bộ Công Thương thực hiện quản lý nhà nước về BVQLNTD. Các cơ quan quản lý chuyên ngành cụ thể như: Bộ Y tế; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Bộ Xây dựng; Bộ Giao thông vận tải; Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Thông tin và Truyền thông; v.v.

(ii) Các tổ chức xã hội tham gia BVQLNTD:
- Bên cạnh các cơ quan quản lý nhà nước nói trên thì các tổ chức xã hội được thành lập theo quy định của pháp luật và hoạt động theo điều lệ được tham gia hoạt động BVQLNTD. Các tổ chức này được gọi chung là tổ chức xã hội tham gia BVQLNTD, hay thường được gọi là Hội BVQLNTD.

- Tính đến hết tháng 5 năm 2016, trên cả nước có 52 Hội BVQLNTD được thành lập và hoạt động, trong đó có 01 Hội hoạt động trên phạm vi toàn quốc (Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng - Vinastas), và 51 Hội hoạt động trong phạm vi một tỉnh (Xem Phụ lục Danh sách các Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng).
Điều 2 Luật BVQLNTD quy định: Đối tượng áp dụng của Luật bao gồm người tiêu dùng; tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ; cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động BVQLNTD trên lãnh thổ Viêt Nam. Như vậy đối với trường hợp trên, người tiêu dùng nước ngoài nhưng tham gia hoạt động giao dịch tiêu dùng trên lãnh thổ Việt Nam thì cũng thuộc đối tượng điều chỉnh và được bảo vệ theo quy định của Luật BVQLNTD.